Қазақстан Республикасы мен Француз Республикасы арасындағы қарым-қатынастар екіжақты сенімге, өзара мүдделілікке және стратегиялық әріптестікке негізделген. Франция — Қазақстан тәуелсіздігін алғашқы мойындаған Батыс Еуропа елдерінің бірі және қазіргі таңда Еуропалық Одақтағы басты серіктестердің бірі болып отыр. Екі ел арасындағы қатынастар саяси, экономикалық, мәдени-гуманитарлық салаларда қарқынды дамып келеді.
Франция – Біріккен Ұлттар Ұйымының Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты мүшесі, ядролық держава және әлемдік дипломатиядағы ықпалды ел. Ал Қазақстан – Орталық Азиядағы тұрақты, бейбіт бастамаларымен танылған мемлекет. Сондықтан бұл екі елдің өзара ынтымақтастығы аймақтық және жаһандық қауіпсіздік, тұрақтылық пен даму үшін маңызы зор.
Қазақстан Республикасы мен Франция арасындағы дипломатиялық қатынастар 1992 жылдың 25 қаңтарында ресми түрде орнады. Франция — Қазақстанның тәуелсіздігін алғаш болып мойындаған Еуропалық елдердің бірі. Бұл шешім Қазақстанның сыртқы саяси бағытының еуропалық бағытындағы маңызды бетбұрыс болды.
1993 жылы Парижде Қазақстан Республикасының Елшілігі ашылды. Ал 1992 жылдан бастап Астанада Франция Елшілігі жұмыс істей бастады.
Екіжақты дипломатиялық қатынастарды дамытуда мемлекет басшыларының ресми сапарлары ерекше рөл атқарады.
2022 жылғы сапар барысында Қазақстан мен Франция арасында жаңа стратегиялық ынтымақтастық деңгейі жарияланды. Франция Президенті Эммануэль Макрон Қазақстанды Еуропа мен Азия арасындағы маңызды серіктес ретінде бағалайтынын айтты.
«Бүгінде Қазақстан мен Франция арасында сенімді саяси диалог орнаған. Біз 30 жылдан астам уақыт ішінде берік әрі өзара тиімді қарым-қатынас қалыптастырдық. Франция — Қазақстандағы алдыңғы қатарлы шетелдік инвесторлардың бірі. Француз компаниялары Қазақстан экономикасына 20 миллиард АҚШ долларына жуық инвестиция салған».
«2023 жылы екі ел арасындағы сауда айналымы 4,2 миллиард долларға жетті. Бұл біздің экономикалық байланыстарымыздың жоғары әлеуетін көрсетеді»,- деді Қазақстан Президенті.
2008 жылдан бастап Қазақстан мен Франция арасындағы қатынас стратегиялық серіктестік деңгейіне көтерілді. Бұл екі мемлекеттің сыртқы саясатында өзара сенімге негізделген ұзақмерзімді бағыттар белгіленді.
Бүгінгі таңда екі ел арасында 70-тен астам екіжақты келісім бар, олардың ішіндегі маңыздысы:
- 2010 ж. – Стратегиялық серіктестік туралы декларация;
- 2011 ж. – Құқықтық көмек көрсету және экстрадиция туралы келісім;
- 2015 ж. – Ядролық қауіпсіздік және энергетика саласындағы ынтымақтастық туралы келісім;
- 2022 ж. – Ауыл шаруашылығы, «жасыл энергетика» және көлік-логистика салаларында серіктестік туралы меморандумдар.
Қазақстан мен Франция халықаралық деңгейде де өзара қолдауға негізделген серіктестік орнатқан. Екі ел де БҰҰ, ЕҚЫҰ, ЮНЕСКО, Франкофония ұйымы сияқты құрылымдарда тығыз әрекет етеді. Мысалы:
— Франция Қазақстанның 2010 жылы ЕҚЫҰ төрағалығын қолдады;
— 2017 жылы Астанада өткен «ЭКСПО-2017» халықаралық көрмесіне Франция ұлттық павильонмен қатысты;
— Франция Қазақстанның БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіне 2017–2018 жылдарға уақытша мүше болуын қолдаған елдердің бірі болды.
Франция – Қазақстанның Еуропадағы үш негізгі стратегиялық әріптесінің бірі (Германия, Италиямен қатар). Бұл қатынастың ерекшеліктері мыналармен сипатталады:
Франция Қазақстанның ядролық қарусыздану саясатын қолдайды;
Адами құқықтар, білім, мәдениет салаларындағы ынтымақтастық жоғары деңгейде;
Энергетика, әсіресе уран өндірісі саласында бірлескен жобалар іске асуда;
Франция Қазақстандағы реформаларды қолдай отырып, демократиялық даму бағытын насихаттауға үлес қосып отыр.
Қазақстан мен Франция арасындағы дипломатиялық байланыс – өзара сенімге, тең құқықтыққа және стратегиялық ынтымақтастыққа негізделген серіктестік. Халықаралық аренадағы қолдау, жоғары деңгейдегі сапарлар, құқықтық негіздердің кеңеюі бұл қатынастың берік және болашағы бар екенін дәлелдейді. Екі ел де тұрақты әрі бейбіт даму қағидаттарын ұстанатын, өзара мүдделі мемлекеттер ретінде әрекет етуде.
Қазақстан мен Франция арасындағы экономикалық ынтымақтастық соңғы онжылдықта тұрақты даму үстінде. Франция – Қазақстанның Еуропадағы ең ірі инвесторларының бірі және сыртқы саудадағы маңызды әріптесі. Екі ел арасындағы экономикалық байланыс негізінен инвестициялар, сауда, энергетика, уран өндірісі, машина жасау және ауыл шаруашылығы салаларын қамтиды.
2023 жылғы деректерге сүйенсек, Қазақстанда 170-тен астам француз компаниясы жұмыс істейді. Олардың ішінде: TotalEnergies, Orano, Alstom, Danone, Lactalis, Airbus, Schneider Electric, CMA CGM және басқа ірі брендтер бар.
Қазақстан мен Франция арасындағы тауар айналымы соңғы жылдары өсу үстінде.
Экспорттың негізгі түрлері: мұнай, уран, ферроқорытпалар, астық.
Импорттың негізгі түрлері: өнеркәсіптік құрал-жабдықтар, дәрі-дәрмек, тамақ өнімдері, көлік құралдары.
Франция – Қазақстан экономикасына инвестиция салушы алғашқы бес елдің қатарында. 2005 жылдан бері Қазақстан экономикасына салынған француз инвестициясының көлемі 20 млрд АҚШ долларынан асты.
Негізгі инвестор-компаниялар:
- TotalEnergies – Қашаған мұнай жобасына қатысады;
- Orano (бұрынғы Areva) – уран өндіру бойынша «Қазатомпром» компаниясымен бірлескен кәсіпорындар құрып, Шиелі мен Түркістан облыстарында жұмыс істейді;
- Alstom – электровоз және локомотив құрастыру зауыттарын ашты;
- Danone, Lactalis – сүт өнімдерін өндіру және өңдеу салаларында жұмыс істеуде.
2021 жылы Alstom компаниясы Астанада электровоз жасау зауытының екінші желісін іске қосты және 2023 жылы TotalEnergies Жамбыл облысында күн электр станциясын салу жобасын бастады.
Энергетика — Қазақстан мен Франция арасындағы ынтымақтастықтың жетекші салаларының бірі. Бұл салада негізінен мұнай-газ және атом энергетикасы бағыттары маңызды орын алады.
TotalEnergies компаниясы Қашаған кен орнында 16,8% үлеске ие;
Orano – Қазақстанда уран өндіретін бірнеше бірлескен кәсіпорынға қатысады (мысалы, «Катко» ЖШС — Шиеліде орналасқан);
2022 жылдан бастап Франция жасыл энергетика саласындағы бірқатар жобаларға қызығушылық танытып отыр. TotalEnergies күн мен жел электр жобаларына инвестиция салуға ниетті.
Франция мен Қазақстан арасында тікелей әуе қатынасы (Air Astana – Париж бағыты), сондай-ақ теңіз арқылы жүк тасымалын дамыту үшін логистикалық серіктестік орнатылған.
2022 жылы CMA CGM сынды әлемдік логистикалық компания Қазақстанда хаб ашуға ниет білдірді.
Француз компаниялары Қазақстанда агроөнеркәсіп кешені саласында да белсенді. Danone мен Lactalis сияқты кәсіпорындар елімізде сүт өнімдерін өндірумен айналысады. Сонымен қатар, ауыл шаруашылығы техникасын жеткізу, сақтау жүйелерін енгізу бойынша жобалар іске асып жатыр.
Өнеркәсіптік серіктестік аясында Schneider Electric және Saint-Gobain компаниялары Қазақстан нарығына белсенді еніп, энергия тиімділігі мен құрылыс материалдары саласында жұмыс істеуде.
Франция – Қазақстан үшін экономикалық жағынан сенімді және ұзақмерзімді әріптес. Инвестиция, энергетика, көлік, ауыл шаруашылығы салаларындағы бірлескен жобалар екі ел арасындағы стратегиялық әріптестіктің нақты нәтижесі болып табылады. Бұл бағыттағы ынтымақтастық Қазақстан экономикасын әртараптандыру мен Еуропа нарығына шығу мүмкіндігін кеңейтіп отыр.
Қазақстан мен Франция арасындағы мәдени байланыстар өзара сыйластыққа, тарихи және өркениеттік жақындыққа негізделген. Екі ел мәдениет саласында диалог орнату арқылы халықтар арасындағы достықты нығайтып келеді. Франция – әлемдік мәдениет пен өнердің орталығы саналса, Қазақстан да Еуразия кеңістігінде дәстүр мен жаңашылдықты үйлестіре білген ел ретінде танымал.
Мәдени әріптестік Француз Альянстарының, ЮНЕСКО шеңберіндегі жобалардың, кино, музыка, театр саласындағы іс-шаралардың арқасында дамуда.
Қазақстан — Франкофония халықаралық ұйымының (La Francophonie) бақылаушы мәртебесіне ие. Бұл Қазақстан мен Франция арасында мәдени, білім және тіл саласында тұрақты серіктестікті дамытудың айқын көрсеткіші. 2016 жылы Астанада Франкофония фестивалі өткізілсе, Қазақстанда француз тіліне деген қызығушылық артып, жоғары оқу орындарында француз тілі екінші шет тілі ретінде оқытылып келеді (мысалы, әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, Абай атындағы ҚазҰПУ). Сонымен қатар, Астана, Алматы, Шымкент қалаларында Француз Альянстары жұмыс істейді.
Франция мен Қазақстан арасындағы білім беру байланысы – екіжақты ынтымақтастықтың басты бағыттарының бірі. Негізгі көрсеткіштер мен жобалар:
2023 жылғы дерек бойынша Францияда білім алып жатқан қазақстандық студенттер саны — шамамен 750 адам;
«Болашақ» бағдарламасы аясында 2005 жылдан бері 300-ден астам стипендиат Францияның жетекші университеттерінде білім алған;
ЖОО арасындағы қос диплом бағдарламалары белсенді дамып келеді (мысалы, Нархоз университеті – Paris Dauphine, КИМЭП – Sciences Po).
Campus France агенттігінің Қазақстандағы өкілдігі жастарға ақпараттық қолдау көрсетеді және жыл сайын білім көрмелерін ұйымдастырады.
Одан бөлек, Қазақстандық өнерпаздар Францияда өтетін халықаралық фестивальдерге белсенді қатысуда (мысалы, Cannes кинофестивалі, Авиньон театр фестивалі).
2022 жылы Парижде Қазақстанның Тәуелсіздігіне 30 жыл толуына орай ұлттық өнер көрмесі ұйымдастырылды.
Франция – қазақстандықтар үшін танымал туристік бағыттардың бірі, ал Қазақстан Франция азаматтары үшін Орталық Азияны ашатын маңызды мәдени және тарихи орталық ретінде таныла бастады. Статистикаға сүйенсек:
2022 жылы Францияға барған Қазақстан туристерінің саны — шамамен 15 000 адам;
2023 жылы Қазақстанға келген француз азаматтарының саны – 10 000-ға жуық.
Тікелей әуе қатынасының (Air Astana – Париж рейсі) ашылуы мәдени туризмді дамытуға оң әсер етті.
Қазақстан мен Франция арасындағы мәдени және гуманитарлық байланыстар өзара құрметке, тілді, білімді және өнерді дамытуға негізделген. Франкофония ұйымы, академиялық алмасу, мәдени жобалар мен туризм саласындағы бірлескен бастамалар – екі ел арасындағы халықтық дипломатияның нақты көрінісі. Бұл байланыс болашақта да кеңейіп, стратегиялық серіктестікті толықтыратын маңызды бағыт болмақ.
Француз Республикасының Президенті Эмманюэль Макрон мырзаның шақыруымен Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев мырза 2024 жылғы 4-5 қарашада Францияға мемлекеттік сапармен барған болатын. Сапар барысында:
- 1. 2008 жылғы 11 маусымдағы Қазақстан Республикасы мен Француз Республикасы арасындағы стратегиялық әріптестік туралы келісімге сүйене отырып, Мемлекет басшылары екі ел арасындағы сенімді және тұрақты диалогты барлық деңгейде қолдады. Екі елдің арасындағы ынтымақтастықтың жоғары қарқынын атап өтіп, 2022 жылғы 29 – 30 қарашадағы Қазақстан Республикасы Президентінің Парижге және 2023 жылғы 1 қарашадағы Француз Республикасы Президентінің Астанаға сапарларын жалғастыра отырып, мемлекеттер басшылары басымдықтағы мемлекетаралық қатынастарды күшейтілген стратегиялық әріптестік деңгейіне жеткізу мақсатында оны тереңдетуге, кеңейтуге және әртараптандыруға деген өзара ұмтылыстарын растады.
- 2. Президенттер жаһандық және өңірлік деңгейде бейбітшілікке, қауіпсіздікке және тұрақтылыққа жәрдемдесуге ортақ бейілдігін қайта білдірді. Халықаралық құқыққа және БҰҰ Жарғысының негізгі қағидаттарына, атап айтқанда, барлық мемлекеттердің егемендігін, тәуелсіздігін, аумақтық тұтастығын және халықаралық мойындалған шекараларының мызғымастығын құрметтеуге, сондай-ақ дауларды бейбіт жолмен шешуге деген бұлжымас берік ұстанымдарын атап өтті.
Украинадағы жағдайға, оның гуманитарлық салдарына, сондай-ақ әлемдік экономика мен осал елдердің азық-түлік қауіпсіздігіне тигізетін әсеріне аса алаңдаушылық білдірді.
Әзербайжан мен Армения арасындағы қатынастарды қалыпына келтіруге, сондай-ақ екі мемлекеттің аумақтық тұтастығын құрметтей отырып және 1991 жылғы Алматы декларациясы негізінде өңірде берік әрі тұрақты бейбітшілік орнатуға мүмкіндік беретін келісімге қол қоюды жеделдетуге толық қолдау білдірді. Президенттер Транскаспий халықаралық көлік бағытын дамыту үшін Оңтүстік Кавказдағы тұрақтылықтың маңызын атап өтті.
- Ауғанстан мен Таяу Шығыстағы жағдайға, сондай-ақ БҰҰ аясындағы бейбітшілікті қолдау операцияларына қатысты барлық өңірлік және халықаралық мәселелер жөнінде өзара консультацияларды тереңдетуге деген ұмтылысын білдірді.
- Мемлекеттер басшылары бір жағынан Қазақстан мен Францияның, екінші жағынан, Қазақстан мен Еуропа Одағы және оған мүше мемлекеттер арасындағы Кеңейтілген әріптестік пен ынтымақтастық туралы келісім шеңберіндегі тығыз ынтымақтастықты жалғастыруға деген ұмтылысын атап өтті. Орталық Азия мен Еуропа Одағы арасындағы өзара байланыс саласындағы әріптестіктің аса маңызды екенін мойындап, еуропалық «Global Gateway» стратегиясын іске асыруға, сондай-ақ аса маңызды минералдар саласындағы ынтымақтастыққа қолдау білдірді.
- Президенттер климаттың өзгеруіне қарсы күреске деген бейілдігін білдірді. Дүниежүзілік банк президенті мен Сауд Арабиясы Тақ мұрагерінің әріптестік бірлесуімен 2024 жылғы 3 желтоқсанда Эр-Риядта COP16 алаңында ұйымдастырылатын «One Water Summit» іс-шарасына дайындық шеңберінде Қазақстан мен Франция арасындағы шөлейттену бойынша ынтымақтастықты құптады. Аталған бірлескен бастама арқылы Қазақстан мен Франция суды тұрақты және интеграциялай отырып басқаруға қатысты нақты шешімдер әзірлеуді және жоғары деңгейде саяси тұрғыдан бірлесу ісін күшейтуді мақсат тұтады. Екі ел климаттың өзгеруінің салдарын жеңілдету және оған бейімделу,
азық-түлік қауіпсіздігін және энергетикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мақсатында Орталық Азияда бұл бағыттағы ынтымақтастықты жалғастыруды көздейді.
Қазақстанның инновациялық көміртексіз энергия көздеріне көшуіне ықпал ететін қуаттылығы 1 ГВт болатын жел электр станциясын салу жөніндегі ауқымды жобасын іске асыруды құптады.
- Қазақстан мен Франция – өзара маңызды экономикалық әріптестер. Мемлекеттер басшылары екі ел арасындағы жүйелі ынтымақтастық, атап айтқанда, энергетика, соның ішінде атом энергетикасы, маңызды материалдар, өнеркәсіп, көлік және аэроғарыш салаларындағы ықпалдастықтың жаңа көкжиектерін айқындаудың, сондай-ақ ауыл шаруашылығы, денсаулық сақтау және қаланы тұрақты дамыту секілді салаларда жаңа әлеуетті әріптестіктерге қол жеткізудің маңыздылығымен келісті.
Цифрландыру және жасанды интеллекті саласы инновациялық шешімдерді бірлесіп әзірлеу үшін жоғары әлеуетке ие екенін атап өтіп, осы салада екіжақты ынтымақтастық нығайтылғанын атап көрсетті.
- Франция Президенті Қазақстанның энергетикалық тәуелсіздік және экономиканы көміртексіздендіру салаларындағы мақсаттарын Францияның қолдайтынын білдіріп, Қазақстанның азаматтық атом энергетикасын дамыту саласында қабылдайтын кез келген шешімдерін іске асыруға белсенді түрде жәрдемдесуге дайын екенін білдірді.
- Президенттер Францияның даму агенттігінің (AFD) Қазақстандағы өкілдігінің ашылуын құптап, су ресурстары, ауыл шаруашылығы, денсаулық сақтау, цифрлық технологиялар, тұрақты қалалар құру және энергетикалық көшу салаларындағы жобалар мен оларды қаржыландырудың перспективаларын атап өтті.
- Мемлекеттер басшылары 2024 жылы Клермон-Ферранда өткен Мал шаруашылығы саммитіне Қазақстанның құрметті қонақ ретінде қатысуын құптап, ауыл шаруашылығы мен агроөнеркәсіптік секторлардағы ынтымақтастықты нығайтуды қанағаттанарлықпен атап өтті.
- Президенттер денсаулық сақтау саласындағы ынтымақтастықтың маңызын атап көрсетті. Алғашқы медициналық-санитарлық көмекті дамыту бойынша Жаһандық коалицияға қолдау білдірді.
Екі елдің медициналық мекемелері мен оқу және зерттеу орталықтары арасындағы әріптестікті тереңдетудің маңызын атап өтті. Протон терапиясы, медициналық диагностика, жасанды интеллекті және ауруханаларды жабдықтау салаларында қол қойылған келісімдер осы негізгі сектордағы ынтымақтастықты нығайтуға ықпал ететін болады.
- Мемлекеттер басшылары 2024 жылғы 4 қарашада Гиме мұражайында ашылған «Қазақстан: Ұлы дала жауһарлары» көрмесінің өткізілуіне оң баға берді. Мұражайлар мен мәдени мұралар, археология және архивтер саласында қол қойылған келісімдерді іске асыру шеңберінде екі елдің мәдени мекемелері арасындағы ынтымақтастық пен тәжірибе алмасуды күшейтуге бағытталған жобаларды жалғастыруға қолдау білдірді. Екі елдің кинематография саласындағы ынтымақтастығы қарқынды дамып келе жатқанын атап өтіп, оны одан әрі дамытуға шақырды.
- Президенттер білім беру және ғылыми зерттеулер саласындағы ынтымақтастықты нығайтуға деген ниеттерін жеткізді. Қазақстанда француз тілін оқытуды дамыту маңызын атап өтіп, 2023 жылғы 1 қарашада Астанада қол қойылған Үкіметаралық келісім негізінде Астана мен Алматыда екі француз мектебін ашу жобасының ілгерілеуін құптады. Студент алмасу, кадрларды даярлау және кәсіби білім беру саласындағы ынтымақтастықты одан әрі қолдады.
- Мемлекеттер басшылары сапар барысында қол қойылған Реадмиссия туралы үкіметаралық келісім негізінде заңсыз көші-қонмен күреске бағытталған ынтымақтастықтың маңызын атап өтті.
2024 жылғы қазанда өткен «Қазақстан — Еуропалық Одақ» Ынтымақтастық кеңесі барысында белгіленгендей, Қазақстан мен Еуропалық Одақ арасындағы визалық режимді жеңілдету мен реадмиссия туралы келісімдер бойынша келіссөздерді дайындауға одан әрі қолдау білдірді.
- Мемлекеттер басшылары 2024 жылы Париждегі Жазғы Олимпиада және Паралимпиада ойындарының, сондай-ақ 2024 жылғы қыркүйекте Астанадағы Бесінші Дүниежүзілік көшпенділер ойындарының табысты өткенін құптады. Алдағы қысқы және жазғы Олимпиада және Паралимпиада ойындарына дайындық мақсатында спорт және туризм саласындағы байланыстарды нығайтуға келісті.
Қазақстан мен Франция арасындағы қарым-қатынастар Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарынан бастап жүйелі түрде дамып, бүгінде стратегиялық әріптестік деңгейіне жетті. Екі мемлекет арасындағы байланыс өзара құрметке, тең құқылыққа және ортақ мүддеге негізделген.
