Армения мен Түркия басшылары кездесті
Жұма күні Армения премьер-министрі Түркия президентінің шақыруымен Стамбулға келді. Бұл екі ел басшыларының мұндай деңгейдегі бірінші кездесуі.
Екі елдің позицияларының жақындауы Пашинянның ауқымды жеңілдіктерінен басталды. Қарабахты Әзірбайжанның бір бөлігі деп тану, көршілерге қарсы аумақтық талаптардан бас тарту және геноцид мәселесін күн тәртібінен шығару Армения мен Түркия арасындағы қарым-қатынастарды қалыпқа келтіруге және шекараларды ашуға бұдан былай ешқандай кедергінің жоқтығын білдіреді.
Бірақ Анкараның алғы шарты бар – біріншіден, Армения мен Әзірбайжан арасында бейбіт келісімге қол қойылуы керек. Ал, бұл келіссөздер тығырыққа тірелген болатын.
Армян дипломатиясының ендігі міндеті – осы екі процесті бір-бірінен ажырату. Түркияның бұған дайын немесе дайын еместігін Пашинян мен Ердоған кездесуінің нәтижесі көрсетеді.
Армения үкіметі Әзірбайжан және Түркиямен бітімге келіп, өзара талаптардан бас тартқысы келеді. Ол үшін қарым-қатынастағы тітіркендіргіштерді жоюға тырысады. Мысалы, Пашинян Арарат тауын республиканың символы ретінде қабылдамады, өйткені ол Түркия аумағында орналасқан. Тағы бір символдық қадам Ердоғанның өтініші бойынша Ереванның Палестина автономиясын егеменді мемлекет ретінде мойындауы болды.
Армения тез арада татуласу бүкіл Оңтүстік Кавказға және оның көршілеріне материалдық пайда әкеледі деп уәде береді. Пашинян аймақтағы барлық елдер арасындағы шекараларды ашып, экономикалық кедергілерді жойғысы келеді. Ол Арменияны Әзербайжан, Грузия, Иран және Түркияны байланыстыратын жолдар, газ құбырлары, кабельдер мен электр желілері бар «әлемнің қиылысы» деп санайды. Бұл жоспар Қара теңіз бен Парсы шығанағы арасындағы ең қысқа жолды және Каспий мен Мәрмәр теңіздері арасындағы ең қысқа жолды уәде етеді.
Дипломатиялық қарым-қатынас орнату және шекараларды ашу әрекеті негізі жаңалық емес, себебі 2009 жылы екі елдің президенттері қалыпқа келтіру туралы хаттамаларға қол қойды. Содан кейін бұл процесс Қарабақтағы қақтығысқа, Арменияның 1915 жылғы армян қырғындарын халықаралық деңгейде геноцид деп тануға күш салуына және шекарадағы келіспеушіліктерге байланысты бұзылды.
«Әзербайжан Түркияның келісімді ратификациялауына кедергі жасауда үлкен рөл атқарды», — деп жазды Қарабақ қақтығысының тарихшысы Том де Ваал. Ереванда ұлтшылдар мен диаспора өкілдері Түркияның геноцидті мойындауын талап ету үшін осындай науқан жүргізді.
Содан бері аймақтағы күштердің ара салмағы өзгерді. Әзірбайжан армиясы Қарабақты бақылауды қалпына келтірді, Пашинян оны Әзірбайжанның бір бөлігі деп мойындады. Шекара мәселесі де күн тәртібінен шығарылды — Арменияның енді көршілеріне аумақтық талаптары жоқ.
Наурызда түрік журналистерімен кездесуінде Пашинян «армян геноцидін халықаралық мойындау бүгінгі біздің сыртқы саясатымыздың басымдықтары қатарына жатпайды» деді. Қазір басымдық – өткен қайғылы даулар емес, көршілермен татулық, -деп түсіндірді премьер-министр.
Ресми түрде Ереван 1915 жылы Осман империясының армяндар мен басқа да христиан халықтарының қырғынын геноцид деп санайды және тарихшылардың көпшілігі мұнымен келіседі. Геноцид ғалымдарының халықаралық қауымдастығының (IAGS) мәліметі бойынша, миллионнан астам адам қаза тапқан. Бірақ Анкара бұл геноцид емес, армяндар да, түріктер де қырылған қырғын дейді.
Алайда Арменияның сыртқы саясатының негіздерінен бас тарту, Қарабақты Әзірбайжан деп тану және бар шекараларды қабылдау Ереван мен Анкара арасында түбегейлі қайшылықтардың болмауына жеткілікті.
Соған қарамастан, Ердоған үкіметі Арменияға алдымен Әзірбайжанмен бейбіт келісім жасау керек екенін, содан кейін ғана қалыпты жағдайға келу туралы айтуға болатынын бірнеше рет айтты. Ал Ереван мен Баку арасында терең қайшылықтар бар.
Пашинянның міндеті – дипломатиялық серпіліске қол жеткізу және оны Әзірбайжанмен бейбітшіліктен ажыратып, Түркиямен қалыпқа келу процесін бастау болып тұр.
