Қазақстан мен Біріккен Араб Әмірліктері арасындағы қарым-қатынас – Таяу Шығыстағы маңызды серіктестік бағыттарының бірі. Екі ел арасындағы ынтымақтастық тарихи, мәдени және діни жақындыққа, сондай-ақ экономикалық және геосаяси мүдделерге негізделген. Тәуелсіздік жылдарында Қазақстан өзінің сыртқы саясатында көпвекторлы бағыт ұстанып, мұсылман елдерімен, соның ішінде Біріккен Араб Әмірліктерімен тығыз және сенімді әріптестік орнатуға ерекше назар аударды.
Бүгінгі таңда Қазақстан мен Біріккен Араб Әмірліктері арасындағы қарым-қатынастар дипломатиялық, экономикалық, инвестициялық және мәдени-гуманитарлық салаларды қамти отырып, стратегиялық әріптестік деңгейіне көтерілді. Біріккен Араб Әмірліктері– Қазақстанға инвестиция салушы араб елдері ішіндегі ең ірі серіктес саналады. Сонымен қатар, исламдық қаржы, «жасыл энергетика», инновациялар мен туризм салаларында да өзара тиімді жобалар іске асуда.
Қазақстан мен Біріккен Араб Әмірліктері арасындағы ресми дипломатиялық қатынастар 1992 жылғы 1 қазанда орнады. Бұл – Қазақстан тәуелсіздігін алғаннан кейін араб-мұсылман әлемімен орнатқан алғашқы ресми байланыстарының бірі болды. 1993 жылы Абу-Дабиде Қазақстан Елшілігі ашылса, 2006 жылы Астанада Біріккен Араб Әмірліктері Елшілігі жұмысын бастады.
Қарым-қатынастың алғашқы кезеңінде екі ел арасындағы өзара түсіністік пен достықты нығайтуға бағытталған бірқатар келісімдер жасалды. Бұл қатынастар исламдық мәдени орта, экономикалық мүдделер және халықаралық мәселелерге деген ұқсас көзқарасқа негізделді.
Соңғы 20 жылда екі ел арасында жоғары деңгейдегі сапарлар тұрақты түрде жүзеге асырылып келеді. Қазақстан Президенттері бірнеше рет Біріккен Араб Әмірліктеріне ресми сапар жасап, стратегиялық сипаттағы маңызды келісімдерге қол қойылды.
2023 жылғы сапар барысында тараптар стратегиялық серіктестік деңгейін жаңа сатыға көтеріп, дипломатиялық, экономикалық және гуманитарлық салаларда өзара іс-қимылды тереңдетуге келісті.
2025 жылдың мамыр айында Әбу-Дабидің шейхі Халед бен Мұхаммед бен Заид Әл Нахаян Қазақстанға ресми сапармен келді. Оның сапары барысында жоғары деңгейде Қазақстан мен Біріккен Араб Әмірліктері арасындағы стратегиялық әріптестікті, оның ішінде көлік-логистикалық секторды нығайту мәселелері талқыланды.
Халед бен Мұхаммед Әл Нахаянның Қазақстанға сапары Астана мен Абу-Даби арасындағы стратегиялық әріптестікті нығайту жолындағы маңызды қадам болды. Екі ел де сенімге, құрметке және өзара мүдделерге негізделген жан-жақты және ұзақ мерзімді ынтымақтастықты дамытуға бейілділігін көрсетті.
Екі ел басшылары екіжақты күн тәртібіндегі негізгі мәселелерді және саяси, көлік-логистика, экономика және инвестициялық салалардағы ынтымақтастықты тереңдету перспективаларын талқылады. Сапар қорытындысы бойынша екі ел арасындағы стратегиялық ынтымақтастықты нығайтуға бағытталған бірқатар екіжақты құжаттарға қол қойылды.
Қазақстан мен Біріккен Араб Әмірліктері логистика және азық-түлік қауіпсіздігі саласындағы стратегиялық серіктестігін тереңдетуде. Атап айтқанда, 12 мамырда Қазақстан мен Біріккен Араб Әмірліктері арасындағы сауда-экономикалық байланысты нығайту аясында «Қазақстан темір жолы» ҰК» Акционерлік қоғамы Джебел Али портына қазақстандық бидай партиясымен алғашқы пойызды жөнелтті. Бағыт Түркіменстан мен Иран аумақтары арқылы өтеді, кейіннен Бандар-Аббас теңіз порты арқылы Біріккен Араб Әмірліктеріне жеткізіледі. Бұл қадам Еуразия мен Таяу Шығыс арасындағы логистикалық бағыттарды дамытудың келесі кезеңі екені баса айтылды. Екі ел басшылығы тауар айналымын бір миллиард долларға жеткізу үшін бірлескен шараларды қолға алуда.
Қазақстан мен Біріккен Араб Әмірліктері БҰҰ, ИЫҰ (Ислам ынтымақтастығы ұйымы), АӨСШК (Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары кеңесі) сияқты халықаралық құрылымдар аясында тығыз әріптестік орнатқан. Нақты фактілерге сүйенетін болсақ: Біріккен Араб Әмірліктері 2010 жылы Қазақстанның ЕҚЫҰ саммитін өткізу бастамасын қолдады; 2011 жылы Қазақстан Ислам ынтымақтастығы ұйымының төрағасы болған кезде Біріккен Араб Әмірліктері белсенді серіктес ретінде танылды; Қазақстан 2020 жылы Біріккен Араб Әмірліктерінің «Expo-2020 Dubai» дүниежүзілік көрмесіне қатысып, ұлттық павильонын ұйымдастырды.
Қазақстан мен Біріккен Араб Әмірліктері арасындағы дипломатиялық диалог мына салаларды қамтиды:
- Аймақтық қауіпсіздік және терроризмге қарсы күрес;
- Ядролық қарусыздану (Қазақстан ұстанымын БАӘ қолдайды);
- Ислам әлемінде дінаралық толеранттылық пен мәдени диалогты алға жылжыту.
Екі елдің сыртқы істер министрліктері мен сараптамалық орталықтары арасында тұрақты саяси консультациялар өткізіліп тұрады.
Қазақстан мен Біріккен Араб Әмірліктері арасындағы дипломатиялық байланыстардың ерекшеліктеріне тоқталатын болсақ, Біріккен Араб Әмірліктері – Қазақстанның Таяу Шығыстағы сенімді және тұрақты серіктесі. Бұл ел:
— Қазақстанның халықаралық бастамаларын қолдайды;
— Қазақстандағы тұрақтылық пен реформаларға оң көзқарас танытады;
— Геосаяси тепе-теңдік саясаты шеңберінде Қазақстан үшін балама әріптес ретінде маңызды рөл атқарады.
Мысалы, 2021 жылы Қазақстан мен Біріккен Араб Әмірліктері арасында виза талаптарын жеңілдету туралы келісім жасалып, халықтар арасындағы қатынасты жандандыруға жағдай жасалды.
Қазақстан мен Біріккен Араб Әмірліктері арасындағы дипломатиялық қарым-қатынас өзара сенімге, діни-мәдени жақындыққа және стратегиялық мүдделерге негізделген. Жоғары деңгейдегі диалог, халықаралық ұйымдардағы ынтымақтастық және бірқатар салаларда жасалған келісімдер бұл байланысты одан әрі тереңдетуге мүмкіндік береді. Екі ел де аймақтық тұрақтылық пен жаһандық қауіпсіздік мәселелерінде ұқсас көзқарас ұстанады.
Қазақстан мен Біріккен Араб Әмірліктері арасындағы экономикалық қатынастар соңғы жылдары жаңа қарқынмен дамып келеді. Біріккен Араб Әмірліктері – Қазақстан экономикасына инвестиция салушы араб әлеміндегі жетекші мемлекет. Бұл ынтымақтастық стратегиялық әріптестік деңгейіне көтеріліп, өзара тиімді жобалар аясында іске асырылуда. Негізгі салалар қатарында:
- инвестициялар мен сауда;
- құрылыс пен инфрақұрылым;
- энергетика және жасыл экономика;
- ауыл шаруашылығы мен логистика.
Қазақстан мен Біріккен Араб Әмірліктері арасындағы тауар айналымы соңғы жылдары тұрақты түрде өсіп келеді. Экспорт құрылымы: мұнай өнімдері, металл, ауылшаруашылық тауарлары. Импорт құрылымы: фармацевтикалық өнімдер, электроника, тұрмыстық техника, құрылыс материалдары.
Біріккен Араб Әмірліктері — Қазақстандағы ірі тікелей инвестиция салушы елдердің қатарында. 2005–2023 жылдар аралығында тартылған тікелей шетелдік инвестиция көлемі 3 млрд АҚШ долларынан асты.
Негізгі БАӘ инвесторлары:
Mubadala Investment Company – мұнай-газ, инфрақұрылым жобалары;
Abu Dhabi Development Fund – ауыл шаруашылығы мен құрылыс саласы;
ADQ Holding және Masdar – жасыл энергетика және жаңартылатын энергия көздері.
Мысал ретінде 2022 жылы Abu Dhabi Ports компаниясы Қазақстандағы логистикалық хаб жобасына $300 млн көлемінде инвестиция салуға келіскенін және 2023 жылы Masdar компаниясы Қазақстанда күн және жел электр станцияларын салу жөнінде келісімге қол қойғанын атап өтуге болады.
Біріккен Араб Әмірліктерінің компаниялары Қазақстандағы құрылыс, жылжымайтын мүлік, тұрғын үй салаларында белсенді жұмыс жүргізіп келеді. Астана мен Алматы қалаларында Біріккен Араб Әмірліктерінің қатысуымен ірі бизнес орталықтары, қонақүйлер және тұрғын үй кешендері салынды. Мысалы, Abu Dhabi Plaza – Астанада орналасқан ірі коммерциялық нысан. Жоба құны $1,6 млрд, негізгі инвесторы – Aldar Properties.
Энергетика – ынтымақтастықтың болашағы зор саласы. Екі ел жасыл энергетика бағытын дамытуда ортақ мүдде ұстанады. Нақты айтатын болсақ, Мasdar компаниясы Жамбыл, Түркістан облыстарында қуаты 1 ГВт-қа дейін жететін күн және жел электр станцияларын салу жобасын қолға алды және 2023 жылы Қазақстан мен Біріккен Араб Әмірліктері арасында жасыл сутек өндірісі мен экспортын дамыту туралы меморандумға қол қойылды.
Қазақстанның табиғи ресурстары мен ауыл шаруашылығына қолайлы жағдайлары Біріккен Араб Әмірліктерінің инвесторлары үшін қызығушылық тудырып отыр. Басты бағыттар:
- мал шаруашылығы (ет экспорты);
- астық өнімдері;
- органикалық ауыл шаруашылығы.
2022 жылы БАӘ Қазақстаннан $50 млн көлемінде ет және астық өнімдерін импорттады.
Логистика саласында Транскаспий халықаралық көлік дәлізі (ТХКД) шеңберінде Қазақстан – Біріккен Араб Әмірліктері – Үндістан бағытында тауар айналымын арттыру мақсатында арнайы жобалар іске асуда.
Қазақстан мен Біріккен Араб Әмірліктері арасындағы экономикалық ынтымақтастық – өзара тиімділікке негізделген, жан-жақты дамып келе жатқан серіктестік. Инвестициялық жобалар, сауда қатынастары, инфрақұрылым және жасыл энергетика – бұл қатынастың болашағы бар бағыттары. Екі ел арасындағы сенімді әріптестік Қазақстан экономикасының әртараптануына және инновациялық дамуына үлес қосуда.
Қазақстан мен Біріккен Араб Әмірліктері арасындағы мәдени қатынастар ортақ ислам өркениетіне, дәстүрлі құндылықтарға және рухани жақындыққа негізделген. Екі ел де ислам мәдениетін насихаттау, дінаралық диалогты дамыту және толеранттылықты алға тарту арқылы мәдени әріптестікті дамытып келеді.
Білім беру саласындағы байланыстар соңғы жылдары айтарлықтай күшейді. Қазақстандық студенттер Біріккен Араб Әмірліктерінің жоғары оқу орындарында білім алып, ғылыми-зерттеу жобаларына қатысуда. Сонымен қатар, Біріккен Араб Әмірліктерінде ағылшын және араб тілдеріндегі халықаралық бағдарламаларға қолжетімділік бар. Нақты деректер:
— 2023 жылғы мәлімет бойынша, Біріккен Араб Әмірліктерінде білім алып жатқан қазақстандық студенттер саны – 500-ден астам;
— Khalifa University, New York University Abu Dhabi сияқты беделді ЖОО-лар қазақстандық талапкерлерге арнайы шәкіртақылар ұсынады;
— «Bolashaq» бағдарламасы аясында Біріккен Араб Әмірліктерінің жоғары оқу орындарына жыл сайын 15-20 студент жіберіледі.
Діни және рухани байланыстарға тоқтала кетсек, Қазақстан мен Біріккен Араб Әмірліктері ислам дінін бейбітшілік пен рухани даму негізі ретінде насихаттайды. Қазақстанның Бейбітшілік және келісім саясаты, сондай-ақ Әбу-Дабиде өткен «Әлемдік және дәстүрлі дін көшбасшылары съезі» сияқты бастамалар Біріккен Араб Әмірліктері тарапынан қолдау тапты. Мысалы Біріккен Араб Әмірліктері басшысы Қазақстанның дінаралық келісім мен толеранттылықты дамытудағы рөлін жоғары бағалап, 2023 жылы діндер арасындағы үнқатысу форумына делегация жіберді. Сонымен қатар, Абу-Дабиде орналасқан «Толеранттылық үйі» жобасы мен Қазақстандағы «Бейбітшілік және келісім сарайы» идеялық үндестікке ие.
Біріккен Араб Әмірліктері Қазақстан азаматтары үшін танымал туристік бағыттардың бірі болып табылады. Сонымен қатар, Қазақстанның табиғаты мен мәдениеті Біріккен Араб Әмірліктері азаматтарының да қызығушылығын тудыруда. 2023 жылы Біріккен Араб Әмірліктеріне барған қазақстандық туристер саны — 90 000 адамнан асқан.
Қазақстан мен Біріккен Араб Әмірліктері арасындағы мәдени және гуманитарлық байланыстар тек ресми деңгейде емес, халықтар арасындағы достық пен өзара түсіністікті дамытуға бағытталған. Ортақ ислам құндылықтары, мәдени жақындық пен білім алмасу бұл байланысты тереңдете түсуде. Алдағы уақытта да бұл салада бірлескен жобалар, ғылыми ынтымақтастық және жастар арасындағы алмасулардың саны арта түседі деп күтілуде.
Қазақстан мен Біріккен Араб Әмірліктері арасындағы қарым-қатынас – ислам әлеміндегі маңызды стратегиялық серіктестіктердің бірі. Тәуелсіздік алған сәттен бастап Қазақстан сыртқы саясатта көпвекторлы бағытты ұстанып, Таяу Шығыс аймағындағы мемлекеттермен, оның ішінде Біріккен Араб Әмірліктерімен ынтымақтастықты дамытуды басты басымдықтардың біріне айналдырды.
Біріккен Араб Әмірліктері – Қазақстан үшін Таяу Шығыстағы ең ірі инвесторлардың бірі. 2023 жылға қарай екі ел арасындағы тауар айналымы 800 млн АҚШ долларынан асып, тұрақты өсім үрдісі байқалды. Инвестиция көлемі 3 млрд доллардан асты. Мұндай қарым-қатынас екі ел экономикасының бірін-бірі толықтырушы сипатқа ие екенін көрсетеді.
Ең маңызды жобалар – жасыл энергетика, логистика, инфрақұрылым мен ауыл шаруашылығы салаларында жүзеге асып отыр. Энергетика саласындағы Masdar компаниясының жобалары болашақтағы көміртек бейтараптығына көшу бағытындағы маңызды серпіліс болмақ. Біріккен Араб Әмірліктерінің Қазақстандағы инвестициялық бастамалары мен жобалары:
- Жаңартылатын энергия: Masdar компаниясының 1GW жел энергиясы жобасы
- «24/7» жаңғыртылатын энергия жүйесі және BESS жобалары
- Инфрақұрылым және порттық-хаб жобалары
- Data-орталықтар мен цифрлық инфрақұрылым
- Ауыл шаруашылығы және өңдеу өнеркәсібі
- Секретарлық, білім және индустриялық жобалар
Біріккен Араб Әмірліктерінің жалпы қосымша инвестиция көлемі 7 млрд доллар құрайтын жобалар қарастырылып жатыр. Бұл жобалар Қазақстанның экономикалық әртараптануы, жасыл энергетика, цифрлік даму және инфрақұрылымды нығайту стратегияларына тікелей үлес қосуда. Бұл бағыттағы ынтымақтастық болашақта да кеңейе береді.
Қазақстан мен Біріккен Араб Әмірліктері арасындағы екіжақты қарым-қатынас – саяси тұрақтылыққа, өзара сенімге, экономикалық тиімділікке және мәдени жақындыққа негізделген. Бұл қатынас уақыт сынынан өткен, болашағы зор стратегиялық серіктестік ретінде бағаланады.
