XXI ғасыр – адамзат тарихындағы өзгерістердің, технологиялық революцияның және жаһанданудың дәуірі. Бірақ бұл дамумен қатар әлемдік қауіпсіздікке байланысты жаңа құбылыстар пайда болды: терроризм, климаттық дағдарыс, геосаяси шиеленістер. Осыған орай, «Бейбітшілік. XXI ғасыр» манифесті» – бұл адамзаттың болашағы үшін бейбітшілік пен тұрақты дамуды нығайтуға бағытталған шақыру.
«Бейбітшілік. XXI ғасыр» манифесті – 2016 жылы Қазақстанның Бірінші Президенті тарапынан жарияланған халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікке арналған маңызды құжат. Бұл бастама ядролық қарудан арылу, ғаламдық тұрақтылық пен әлемдік диалогты нығайтуға бағытталған. Манифесттің мақсаты — барлық елдердің ядролық қарусыздану жолында бірлесіп жұмыс істеуі және 2045 жылға қарай (БҰҰ-ның 100 жылдығы) әлем ядролық қарудан толығымен бас тартуы. Қазақстан тарапынан ұсынылған Манифест БҰҰ-ның ресми құжатына айналды.
Манифест 2016 жылы 29 тамызда Қазақстанның Астана қаласында өткен «Ядролық қарудан арылудың әлемдік күні» мерекесінде ұсынылды. Ол Қазақстанның өзінің ядролық сынақ алаңын жабу тарихына сүйене отырып, жаһандық бейбітшілікке үлес қосу мақсатын көздеді. Манифесттің ішінде «ХХІ ғасырда өмірлік іс-әрекеттің тәсілі ретінде соғыстың түп-тамырын біртіндеп жойып, орнықты әлемнің географиясын қалыптастыру қажет. Әлемде ядролық қарудан азат алты аймақ бар. Олар Антарктиданы, Латын Америкасын, Африканы, Австралия мен Океанияны қоса алғанда, іс жүзінде бүкіл Оңтүстік жарты шарды қамтиды. Олардың ішіндегі ең «жасы» 10 жыл бұрын Семейде өңірдің бес мемлекеті құрған Орталықазиялық ядросыз аймақ болып табылады. Таяу Шығыста ядросыз аймақ құру жөніндегі халықаралық күш-жігерді белсендірек ете түсу керек. 1992 жылы Қазақстан Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары жөніндегі кеңесті шақыруға бастамашы болды.
Аталған форум құрлықтың 27 мемлекетінің, БҰҰ мен басқа да халықаралық ұйымдардың қатысуымен жаңа ғасырда табысты түрде институттандырылды. Шанхай ынтымақтастық ұйымы шеңберінде Қытай Халық Республикасы, Ресей Федерациясы, Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан және Өзбекстан арасындағы көпқырлы ынтымақтастық зор маңызға ие. Оңтүстік Америкадағы, Оңтүстік Атлантикадағы, Үнді мұхитындағы Бейбітшілік аймағы айтарлықтай әлеуетті иеленіп отыр. Жинақталған барлық тәжірибені арнайы халықаралық құқық негізінде кең ауқымды Бейбітшілік Ареалдарын құру үшін қолдану қажет. Оларда, әрине, соғыстар мен жанжалдарға орын болмауы керек. Бейбітшілік Ареалдарындағы қауіпсіздік пен даму мәселелеріне БҰҰ-ға мүше барлық мемлекеттер, сондай-ақ, БҰҰ-ның Қауіпсіздік Кеңесі кепілдік бере алады» — делінген.
Манифест келесі мақсаттарды қамтыды:
- «Ядролық қарусыз әлемді құру» – барлық мемлекеттерді ядролық сынақтарды тоқтатуға және қарусыздануға шақыру.
- «Діни және этностық тұрақтылық» – әлемдік дін қайраткерлерінің диалогын нығайту.
- «Ғаламдық экономикалық ынтымақтастық» – терроризм мен қақтығыстардың экономикалық себептерін жою.
- «Білім және мәдениет арқылы бейбітшілік» – жастар арасында толеранттылық пен халықаралық түсіністікті арттыру.
Манифестің рөлі және маңызы:
— Бұл құжат «БҰҰ-ның ресми құжаты» ретінде танылып, халықаралық деңгейде қолдауға ие болды.
— Қазақстанның «бейбітшілік саясатын» әлемге танытуда маңызды рөл атқарды.
— 2017 жылы «EXPO-2017» көрмесінде және «БҰҰ Бас Ассамблеясында» талқыланды.
— Манифест негізінде ««G-GLOBAL» жобасы» сияқты халықаралық бастамалар іске асырылды.
Манифестің басты міндеті – «халықаралық ынтымақтастықты нығайту, соғыстардың алдын алу және барлық елдердің тұрақты дамуына қол жеткізу». Ол келесі принциптерге негізделген:
- «Диалог пен келісім» – мемлекеттер арасындағы дауларды бітімгершілік жолымен шешу.
- «Қарусыздану және қауіпсіздік» – ядролық қаруды шектеу және жаппай қырып-жоятын қаруды жою.
- «Экологиялық тұрақтылық» – климаттың өзгеруіне қарсы біріккен шаралар.
- «Әлеуметтік әділеттілік» – адам құқықтарын, теңдікті және әділетті экономикалық қатынастарды қорғау.
Манифест әлемдік қоғамдастықта кеңінен қолдау тауып, келесі нәтижелерге әкелді:
— «Халықаралық келісімшарттардың нығаюы» (ядролық қаруды шектеу, экологиялық конвенциялар).
— «Ұлттық деңгейде бейбітшілік бастамаларының көбеюі» (бітімгершілік мекемелерінің құрылуы).
— «Жастар арасында бейбітшілік идеяларын насихаттау» (білім беру жобалары, халықаралық алмасулар). — «Ядролық қаруды шектеу туралы келісімдерге» ықпал етті (мысалы, Қазақстан мен Үлкен бестік елдерінің қауіпсіздік кеңесіндегі рөлі).
— «Халықаралық ұйымдармен (БҰҰ, ИСЕСО, ОИС) бірлескен жобалар» құрылды.
— «Діни араздықты болдырмау» саласында Астана қаласында үш дін құрылтайы өткізілді.
«Бейбітшілік. XXI ғасыр» манифесті – бұл Қазақстанның ғаламдық бейбітшілікке қосқан үлесі. Ол тек қағазда қалмай, нақты саяси және әлеуметтік өзгерістерге әкелді. «Бейбітшілік. XXI ғасыр» манифесті – бұл адамзат үшін ортақ құндылықтарды сақтауға бағытталған үндеу. Ол тек қазіргі заманның мәселелерін шешуге емес, сонымен қатар болашақ ұрпақтарға тыныш және қауіпсіз әлем қалдыруға мүмкіндік береді.
