Ниццада өткен БҰҰ-ның Мұхит саммитінде декларация қабылданды.

95 елдің бұрын-соңды болмаған коалициясы пластикалық өндірісті шектеу үшін «өршіл» халықаралық шарт жасауға шақырды. Бұл маңызды декларация 10 маусымда Ниццада өткен БҰҰ-ның Мұхит жөніндегі саммитінде қабылданды. Бұл 2022 жылдан бастап пластикке қатысты халықаралық шарт бойынша келіссөздерге қатысатын 170 елдің жартысынан астамы.

«Біз таза пластикалық полимерлердің өндірісі мен тұтынуын тұрақты деңгейге дейін төмендету үшін жаһандық мақсатты талап етеміз», — делінген 95 елдің коалициясы қол қойған декларацияда.

Францияның Экологиялық өтпелі кезең министрі Агнес Панниер-Рунахер: «Елдер бізді жинау, сұрыптау және қайта өңдеу арқылы әрекет ету арқылы пластиктің ластануын тоқтата алатынымызға сендіргісі келеді. Бұл өтірік, біз бұл өтірікке қолдау көрсете алмаймыз».

Сандардың өзі туралы айтады, AFP бізге еске салады: жаһандық пластик өндірісі 1950 жылы 2 миллион тоннадан 2023 жылы 413,8 миллион тоннаға дейін өсті. 2040 жылға қарай өндіріс 66 пайызға артады деп күтілуде.

«Біз ештеңе істемесек, 2060 жылға қарай пластик өндірісін үш есеге, демек бізді тұтынатын пластик қалдықтарын үш есеге арттыратынымызды білеміз», — деп ескертті Панье-Рюнаше.

Тамыздың басында Женевада пластикалық ластануға қарсы заңдық күші бар шарт бойынша келіссөздер қайта жалғасуы керек. Желтоқсан айында Оңтүстік Кореяның Пусан қаласында өткен келіссөздердің алдыңғы сессиясы сәтсіз аяқталды, онда мұнай өндіруші елдер блогы (Сауд Арабиясы, Ресей, Иран) жаһандық өндіріске кез келген шектеулерге қарсылық білдірді.

Сенбі, 7 маусымда президент Эммануэль Макрон үкіметті пластикалық бөтелкелер үшін «депозиттік жүйе үшін күресті жалғастыруға» шақырды. Жергілікті биліктің қарсылығына байланысты Францияда 2023 жылға дейін кейінге қалдырылған бастама Францияның қайта өңдеу статистикасының нашарлығы жағдайында қайтадан алға шықты.

“Еуропа 2029 жылға қарай бөтелкелер мен банкалардың 90%-ын жинауды мақсат етіп қойғанымен, Франция «53%-ға әрең жетеді», — дейді француздық Citeo экоұйымының операциялар мен аумақтар жөніндегі директоры Анн-Софи Лувель.

Пластмассаны қайта өңдеуге келетін болсақ, жағдай одан да нашар: еуропалық мақсат 2029 жылға қарай 55% болса, Франция биыл «әрең дегенде 28, ең көбі 30%» қол жеткізді. Алюминий қаптамасы үшін еуропалық мақсат — 60% қайта өңдеу, ал Франция 37% деңгейінде қалды.

«Депозиттік жүйе қайта өңдеуді қолдайтын күшті тұтқа», — деп атап өтті Лувел. Ол бірнеше айдың ішінде депозиттік жүйенің арқасында 75%-ға жуық жинауға жеткен Ирландияның мысалын келтірді.

Citeo бас хатшысы Лоран Грав-Ролен жүйе сары жәшіктерге (пластикалық контейнерлер лақтырылуы мүмкін) «қосымша» болып қалуы керек және «ешбір тарапқа зиян келтірмеу керек» деп сендіреді.

Жергілікті қарсылық және көшедегі наразылық қаупі

Француз аумақтарындағы көптеген сайланған шенеуніктердің өкілдері 11 маусымда президенттің депозиттік жүйе жобасын жандандыру туралы үндеуінен кейін қатты наразылық білдірді. Олар шешім мақұлданса, шерулер ұйымдастырамыз деп қорқытты.

Қалдықтарды басқаруға жауапты жергілікті билік өкілдері болып табылатын француздық Аморсе бірлестігінің бас делегаты Николя Гарнье бұл шараны тиімсіз деп атады:

«Бұл ештеңені шешпейді, өйткені пластмассалардың көпшілігі бөтелке емес, ал бөтелкелер ең қайта өңделетін пластик қаптама болып табылады».

Қайта пайдалануға бағытталған шыны депозит жүйесіне қарағанда пластикті қайта өңдеуге бағытталған «жалған депозит жүйесі» деп атайтын нәрсені сынай отырып, Гарнье бұл бөтелкедегі су мен сусын сатушыларының «жасыл жуу операциясы» екенін айтты.

«Бұл лобби пластикалық бөтелкелерді аз сатуды мақсат етпейді, егер олар бұл тұжырымдаманы әзірлеген болса, онда ол көбірек сату», — деді ол сұрыптау орталықтарын жаңартуға қауымдастықтардың «үлкен инвестициясын» атап өтті.

Николя Гарнье ықтимал салдарлар туралы ескертті: жергілікті билік «Францияда іріктеп жинауды сақтау немесе сақтамау» туралы сұрақ қоюы мүмкін, «мемлекетке қарсы заңды шара қолдануды» қарастыруы немесе соңғы шара ретінде көшеге шығуы мүмкін: «Жергілікті сайланған шенеуніктер де жақын маңдағы қоғамдық қызмет, мысалы, қалдықтарды басқару қаупі төнген кезде көшеге шыға алады».

Жаһандық контекст: планета экологиялық апат шегінде

Ғаламдық пластиктің ластануы туралы статистика қорқынышты: «Starfish мұхитының денсаулық барометрі» мәліметтері бойынша пластик анықталған су қалдықтарының 80%-дан астамын құрайды. Жыл сайын миллиондаған тонна пластик мұхиттарға, жер асты суларына, тағамға, тіпті адам ағзасына микропластик ретінде ағып кетеді.

Қазіргі уақытта жыл сайын өндірілетін пластмассаның тек 9,5% қайта өңделген материалдардан жасалады. Қалған 90% немесе одан да көп бөлігі мұнай мен газдан келеді.

Greenpeace мүшесі Грэм Форбс Ницца декларациясын «әлемге қажет ояту қоңырауы» деп атады:

«Үкіметтер ақырында қатты және анық айтады: пластик өндірісін азайтпай, пластиктің ластануын тоқтата алмаймыз».

Колумбияның қоршаған ортаны қорғау министрі Лена Эстрада коалицияның шешімін атап өтті:

«Біз жалған шешімдерге негізделген кез келген келісімді қабылдамаймыз. Пластмасса өндірісін азайтпайтын шарт бос парақ болады».

Брюссельдегі Pew қайырымдылық қорының қызметкері Наталья Таллис осы сәттің символдық мәнін атап өтті:

«Бұл ортақ мақсаттар төңірегінде біріккен әртүрлі аймақтардағы өршіл елдер арасындағы одақты жандандыру үшін келіссөздер қайта басталар алдында қолайлы сәт».

Ниццада өтіп жатқан БҰҰ-ның Мұхит саммиті қазіргі уақытта экологиялық амбициялар мен экономикалық мүдделер арасындағы жаһандық күрестің эпицентрінде тұрғаны анық.